Wat mag je verwachten met de digitale meter?

De slimme (of digitale) meter is een heet hangijzer. Sommigen loven hem voor zijn precisie en automatische functies (zoals de opname van de meterstanden), terwijl anderen zich net zorgen maken over de nadelen van de slimme teller (elektrogevoeligheid, inbreuk op onze privacy enz.). Is die slimme teller eigenlijk wel een goed idee?

In juni 2019 werd in Vlaanderen officieel beslist om definitief over te schakelen op de digitale meter of ‘slimme teller’. Een jaar eerder stemden de Waalse en Brusselse regering al voor die digitale meters. De drie gewesten beantwoorden zo aan een Europese richtlijn die bedoeld is om de invoering van dit type meters uit te breiden.

We waren daarmee relatief laat in vergelijking met andere Europese landen. Italië, pionier in dit domein, installeerde zijn eerste ‘smart meters‘ al in 2001. Hoog tijd dus dat België die achterstand inhaalde, vooral als men weet dat de Europese Unie een uitrol ter hoogte van 80 % aanbeval tegen 2020!

Er kwam ook protest tegen de slimme meters, maar consumenten hebben niets in deze pap te brokken. De digitale meters zijn verplicht en zullen dus geleidelijk onze kelders veroveren. In Vlaanderen wordt de slimme meter zowel voor elektriciteit als voor gas geïnstalleerd, terwijl in Brussel en Wallonië hij hoofdzakelijk voor het elektriciteitsverbruik bedoeld is.

Maar … wat is een slimme teller eigenlijk? Hoe werken die apparaten? Bij wie worden ze geïnstalleerd? Wat zijn hun voor- en nadelen? En tot slot: wat is de stand van zaken nu, bijna vier jaar na de definitieve invoering ervan?

Wat is een digitale meter?

De digitale meter of slimme teller is een elektrische meter die regelmatig (in principe om het kwartier) en vanop afstand gegevens ontvangt en doorstuurt. Zoals gezegd bestaat er ook een versie voor gas. Concreet zal hij vooral je cijfers bij je energieverbruik doorsturen. Met behulp van ‘smart’ technologie heeft dit type van teller als doel de consumptiestromen van elektriciteit en gas op het net beter te beheren, evenals de injectiestromen van elektriciteit.

De digitale meters zijn dus nieuw en vervangen de analoge meters. Je kent ze wellicht wel, ze werken analoog met een ouderwets draaisysteem. Je kunt met de slimme meter nog steeds kiezen tussen het enkelvoudige en het tweevoudige systeem.

Terwijl bepaalde digitale tellers (zoals ‘Linky‘, die in Frankrijk werd ontwikkeld door Enedis) golven verspreiden via het elektriciteitsnet (CPL), communiceren andere apparaten via het gsm-net (GPRS/3G/4G/LTE-technologie). Er moet ook een bekabelde versie komen.

In België lijkt de gsm-technologie de voorkeur te genieten. De bekabelde versie moet een oplossing bieden voor de enkele gevallen waar het installeren van tellers die communiceren via het gsm-net onmogelijk of inefficiënt zou zijn.

Hoeveel kost de installatie van een digitale meter?

Als je meter op initiatief van de distributienetbeheerder wordt vervangen, is de plaatsing van de slimme teller gratis. De uitrolkosten zijn namelijk gedekt door de netkosten op de energiefacturen.

Als jij de aanvraag doet voor de plaatsing en activering van die nieuwe meter, dan kost het per gewest:

• € 72,54 excl. btw in Vlaanderen (€ 88 incl. btw);
• € 293 excl. btw in Brussel (€ 354,53 incl. btw);
• € 157 excl. btw bij ORES en € 154,76 excl. btw bij RESA in Wallonië.

In het zuiden van het land bestaat er toch een premie voor de installatie van een digitale meter, die men kan tot eind 2023 bij de DNB aanvragen.

Wanneer komt er een uitgebreide uitrol?

Omdat de drie gewesten zich er zo verschillend mee bezighouden, mag er moeilijk sprake zijn van een grootschalige uitrol over het hele land.

De koploper is Vlaanderen, waar sinds 2019 Fluvius wijk per wijk de klassieke meters vervangt door slimme. Het noorden van het land lijkt op schema te liggen met zijn doel om 80 % van alle meters te vervangen tegen eind 2024 en 100 % tegen eind 2029. In september 2021 meldde de DNB dat hij al meer dan 1 miljoen digitale meters installeerde.

Wallonië begon in 2018 met een testfase na de beslissing om over te schakelen op de slimme tellers. Sindsdien waren die apparaten maar in bepaalde gevallen geplaatst. Vanaf 2023 tot 2030 zullen de DNBs echter een digitale meter systematisch installeren bij prioritaire groepen klanten. Het doel is om 80 % van die prioritaire klanten hiermee uit te rusten tegen 2030. In juni 2022 zou RESA 23.000 elektrische meters hebben geplaatst en ORES 64.000 (en 2.000 digitale meters gas).

Zoals in het zuiden van het land had Brussel na de beslissing voor digitale meters in 2018 een korte testfase gelanceerd met het oog op een grootschalige uitrol. Toch worden de voorwaarden van die uitrol regelmatig gewijzigd en er is nog geen duidelijk afgebakend kader voor. Intussen meldt Sibelga in juni 2022 dat 30.000 slimme tellers zijn geplaatst. Het doel lijkt toch de vervanging van alle klassieke meters van het gewest tegen 2031 te blijven.

Bij wie worden de slimme meters geïnstalleerd?

In Vlaanderen wordt de nieuwe meter bij alle huishoudens en in alle gebouwen geplaatst, en kan niet worden geweigerd, behalve door zonnepaneleneigenaars onder bepaalde voorwaarden. Deze kunnen dus de digitale meter tot eind 2024 weigeren als:

• Hun zonne-installatie van voor 2021 dateert;
• Hun zonne-installatie niet ouder is dan 15 jaar.

Als ze toch ingaan op Fluvius’ aanvraag tot vervanging van hun meter, kunnen ze de retroactieve investeringspremie eisen en zo het verlies ietwat compenseren dat de overschakeling zou kunnen meebrengen.

Aanvankelijk was de uitrol in Wallonië en Brussel bestemd voor alle klanten die op het net aangesloten zijn. Toch hebben beide gewesten in de zomer van 2018 voor een voorzichtigere benadering gekozen.

In Brussel plaatst de digitale meters bij voorrang bij nieuwe prosumers, bij nieuwe aansluitingen, bij grote renovaties en als bestaande meter moeten worden vervangen. Wanneer de degelijke uitrol begint (waarvan de datum niet gekend is), zullen ook klanten met een elektrische wagen, thuisbatterijen, een warmtepomp of die meer dan 6.000 kWh per jaar verbruiken tot prioritaire groepen horen.

Sinds 2020 installeren de Waalse DNB’s een slimme teller bij nieuwe prosumenten, bij consumenten met een budgetmeter en bij klanten die de nieuwe meter aanvragen.

Vanaf 2023, zullen die DNB’s echter een digitale meter systematisch moeten plaatsen bij in gebreke gestelde klanten (met een budgetmeter), bij nieuwe aansluitingen, bij klanten die hem aanvragen en als oude meters moeten worden vervangen. Tegen 2030 moeten 80 % van alle ‘grote’ verbruikers (die jaarlijks meer dan 6.000 kWh verbruiken) en prosumers met een installatie met een vermogen van 5 kWe of hoger uitgerust zijn met een slimme meter.

De consument kan de plaatsing door een erkend technicus in zijn woning niet weigeren. Maar wie dat wil, kan in eerste instantie in Wallonië en in Brussel wel de slimme functies van de teller laten deactiveren.

Wat zijn de voor- en nadelen van de digitale meter?

Digitale meters hebben heel wat voordelen:

• Een opname van de meterstanden vanop afstand;
• Een facturering op basis van de werkelijk verbruikte hoeveelheid energie;
• Een voorafbetaling die gemakkelijker verloopt omdat de herlaadkaarten verdwijnen;
• Een snellere en automatische opsporing van defecten;
• De mogelijkheid om je verbruik te organiseren naargelang de marktprijzen (en eventueel van energieleverancier te veranderen);
• Een duidelijk overzicht van je verbruiksgegevens, wat handig is als je verhuist.

… maar hebben ook hun nadelen:

• De elektromagnetische golven die o.a. de tellers opwekken, zouden volgens sommige gebruikers lichamelijke klachten veroorzaken en schadelijk zijn voor de gezondheid. De Vlaamse regering geeft aan dat “Dit soort klachten moeten ernstig genomen worden omdat het wel gaat om reële klachten die de levenskwaliteit en het welzijn verlagen. (…) Het verminderen van de blootstelling aan straling kan de klachten niet verhelpen. (…) de Vlaamse norm niet overschreden wordt kort (sic) bij de digitale meter.” (bron & bron). Hoewel er blijkt dat de slimme teller minder golven uitzendt dan tal van alledaagse toestellen en voorwerpen, zullen de mensen die aan elektrogevoeligheid lijden met een bekabelde meter uitgerust worden, die nog steeds in ontwikkeling is;
• De verzameling en overdracht van gegevens (wie verbruikt wat op welk moment van de dag) en hun commercieel gebruik doen veel vragen over de privacy rijzen;
• De mogelijkheid die deze slimme meters bieden om de stroom vanop afstand af te sluiten, dreigt de al moeilijke situatie van gezinnen die achterstaan met hun betalingen nog te verergeren.

Zijn die twijfels terecht?

Linky, impopulair in Frankrijk

Ondanks de ingezette middelen vindt de ‘Linky’ meter maar moeilijk ingang in Frankrijk. De meest gehoorde reden is het gevaar dat de voortgebrachte golven kunnen meebrengen. Uit studies is echter gebleken dat die golven onschadelijk zijn. Andere Franse consumenten klagen ook over hun facturen, want die zouden voor hetzelfde verbruik hoger zijn sinds ze een digitale meter hebben, wat gewoon zou kunnen betekenen dat hun oude meter defect was.

Privacy is ook een aspect van dit type meter waar fors over wordt gedebatteerd. Ze zijn er in Frankrijk dus nog lang niet over uitgepraat.

In België, het debat rond het prosumenten- of injectietarief voor zonnepaneleneigenaars

In België lijkt de weerstand minder groot. Maar toch blijft die beruchte slimme doos niet gespaard van kritiek. In ons vlakke land is het risico op elektrogevoeligheid niet het grootste discussiepunt, maar er steken wel andere vragen de kop op. Zo maken veel mensen zich over privacy. Wat gebeurt er straks met mijn gegevens en hoe weet ik zeker dat die niet in de foute handen terecht komen? Zo toonde o.a. een bank al interesse in de gegevens van de elektriciteitsmeter, met welke doeleinden eigenlijk? In 2021 weigerde een op drie Vlamingen de plaatsing van de slimme meter.

>>Meer lezen: Mag jij de digitale meter zomaar weigeren?

Niet alleen privacy, ook andere aspecten baren de Vlaming zorgen. Zo werd het systeem van de terugdraaiende teller afgeschaft, en kunnen zonnepaneeleigenaars met een slimme meter voortaan niet meer van dit systeem genieten.

Even ter herinnering: vroeger konden zonnepaneeleigenaars genieten van het systeem van de terugdraaiende teller. De energie die ze van het net afnamen konden ze compenseren met de elektriciteit die ze met hun zonnepanelen opwekten en in datzelfde net injecteerden. Zo konden ze hun jaarlijkse elektriciteitsfactuur verlagen. Een dubbele stroommeter (wel of niet digitaal) meet de energie die daadwerkelijk van het net wordt afgenomen en erin wordt geïnjecteerd, waardoor een precieze bijdrage kan worden gefactureerd. Het Grondwettelijk Hof oordeelde in januari 2021 namelijk dat de terugdraaiende teller ongrondwettelijk was. Overtollige energie die eigenaars van zonnepanelen afgeven aan het net, zullen ze nu (goedkoop) kunnen verkopen via een terugleveringscontract.

Mensen met een analoge teller kunnen nog tot 1 januari 2025 genieten van het terugdraaiend systeem als hun fotovoltaïsche panelen voor 2021 geplaatst werden en niet ouder zijn dan 15 jaar; mensen met een digitale meter zullen automatisch overgeschakeld worden op het nieuw systeem.

Je begrijpt dus wel waarom niet iedereen de digitale meters met open armen ontvangt.

>> Lees ook: Zonnepanelen: is het einde van het compensatiesysteem nabij?

Een hulpmiddel in de energietransitie dat nochtans veel stof doet opwaaien

De Europese Commissie dringt er bij de lidstaten nu al bijna 15 jaar op aan de slimme meters op hun grondgebied in te voeren.

Hoewel de kosten-batenanalyse in 2012 negatief was, maakte een update van de studie (uitgevoerd door CWaPE) de uitrol ervan essentieel. Een reden was de stopzetting van de productie van traditionele tellers, maar ook de noodzaak om de volgende uitdagingen van de energietransitie het hoofd te bieden.

“In 2012 kwamen de netbeheerders tot het besluit dat de massale invoering van slimme meters niet kon worden gerechtvaardigd. Economisch gezien leek dit niet rendabel, met heel weinig energiebesparingen. Maar nu vinden we dat ze wel geïnstalleerd moeten worden, al dan niet geleidelijk, naargelang het geval”, legde Pascal Misselyn, coördinator van Brugel, uit toen de invoering van de slimme meters werd goedgekeurd

Lalibre.be

De studie van CWaPE waarop de minister zich beroept, voorziet een behoud van de budgetmeters en een uitrol over 30 jaar, omdat die twee factoren een voorwaarde zijn om tot nul kosten te komen… Maar de productie van de budgetmeters werd in Wallonië al stopgezet en het scenario van de regering voorziet een uitrol over 15 jaar.

Hoewel de sectorale lobby’s veel voordelen uit deze massale invoering van de digitale meters zullen halen, zullen het uiteindelijk de belastingbetalers en consumenten zijn die de factuur betalen.

Conclusie: is die slimme teller onmisbaar voor een beter beheer van ons verbruik in de toekomst?

Ook al uiten sommige consumenten en verenigingen er veel kritiek op, die digitale meter komt er en het is dus aan de consument om zich proactief op te stellen en te profiteren van een verandering die nu onafwendbaar is. Want hoewel de slimmer meters misschien heel wat nadelen meebrengen, zouden ze ons ook wel concreet kunnen helpen energie te besparen.

Bronnen:

Enedis – Sibelga – Waals Parlement – Europese Commissie – CWaPE – Fluvius – Vlaamse overheid