Wat betekent de vrijmaking van de markt voor de consument?

Sinds de liberalisering van de energiemarkt kunnen alle consumenten overstappen naar een andere energieleverancier. Het doel? De concurrentie opdrijven zodat consumenten kunnen besparen.

Vlaanderen heeft de energiemarkt in 2003 voor concurrentie opengesteld. Het was nog wachten tot 1 juli 2007 vooraleer dat ook in Wallonië en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het geval was. Die vrijmaking is op vandaag overal in België van kracht en ze heeft de werking van de sector grondig gewijzigd.

Elke consument kan sindsdien een contract afsluiten met een gas- en elektriciteitsleverancier naar keuze. Dat is een groot voordeel. De keerzijde van de medaille is dat de liberalisering het systeem complexer heeft gemaakt door de toename van het aantal spelers. Tijd om je geheugen op te frissen en eens na te gaan hoe de energiemarkt vroeger geregeld was!

Voor de liberalisering waren er monopolies

Voor de vrijmaking was de elektriciteitsmarkt in handen van Engie en Luminus, die instonden voor de productie, de levering én het transport. De gemeentelijke overheidsentiteiten organiseerden de distributie.

De gasmarkt werd geregeld door het bedrijf Distrigas. Dit bedrijf stond in voor de aankoop, de opslag en de aanvoer van het gas via leidingen tot aan het distributienet. De intercommunales vervoerden het gas vervolgens tot aan de woningen en factureerden het verbruik aan de huishoudens.

Tot dan toe hadden die bedrijven dus een monopolie op de distributie, de levering en het transport van gas. Met de vrijmaking van de markt heeft de Europese Unie deze activiteiten verplicht willen scheiden, en wel om twee redenen: de energieprijzen doen dalen door de concurrentie te bevorderen, en de kwaliteit van de dienstverlening aan de consumenten verbeteren. Wat dit laatste punt betreft, heeft ze verschillende maatregelen ingevoerd zoals de oprichting van onafhankelijke energieregulatoren.

Een energiemarkt in volle ontwikkeling met nieuwe regels

De liberalisering is er evenwel niet van vandaag op morgen gekomen. Vooraleer die kon worden afgerond, moesten verschillende horden worden genomen. De bedoeling was om regels op te stellen die niet discriminerend waren tegenover de verschillende spelers en die tegelijk de rechten van de consument respecteerden. Zo zijn er verschillende opeenvolgende Europese richtlijnen afgekondigd, waardoor de markt op een gezonde basis volledig kon worden opengesteld.

Deze wetgeving heeft lang op zich laten wachten, maar was noodzakelijk om de organisatie en werking van de elektriciteits- en aardgassector vast te leggen. Ze heeft met name gezorgd voor de reglementering van het transport en de levering van energie, en van de toegang tot de nationale markt. Want uiteraard kan niet zomaar om het even wie, energieleverancier of energiedistributeur worden. Zonder voorafgaande toestemming is het als bedrijf immers onmogelijk zich in dit marktsegment te begeven.

Dit belet evenwel niet dat er sinds de liberalisering steeds meer spelers op de markt actief zijn. Dit was dan ook de uiteindelijke bedoeling, om de prijzen te doen dalen. Maar tegelijk is het ganse plaatje er veel complexer op geworden.

De spelers die er na de vrijmaking zijn bijgekomen

De liberalisering heeft ervoor gezorgd dat een aantal actoren die op de energiemarkt actief waren, hun verantwoordelijkheden aan anderen moesten afstaan. In de praktijk werden de bedrijven die op verschillende niveaus actief waren verplicht afstand te doen van hun activiteiten om de concurrentie op de markt niet te vervalsen. Door deze verplichting hebben nieuwe soorten spelers hun opwachting op de markt gemaakt Die spelers hebben intussen de aanvoer van energie onder elkaar verdeeld.

Eerst zijn er de elektriciteitsproducenten en gasimporteurs. Sinds de vrijmaking van de energiemarkt is deze activiteit opengesteld voor de concurrentie en nieuwe bedrijven zoals Mega en Eneco zijn op de markt verschenen. Engie en Luminus blijven evenwel nog altijd de grootste elektriciteitsproducenten in België. Hun opdrachten? De energie die is geproduceerd of die op ons grondgebied is aangevoerd doorverkopen aan leveranciers en aan grote industriële gebruikers, en die vervolgens doorsturen naar het net van de transmissienetbeheerders (TNB’s).

De TNB’s beheren, onderhouden en verbeteren de hoogspanningslijnen en hogedrukleidingen. Zij staan in voor de aanvoer van energie vanaf de elektriciteitscentrales en gasterminals tot bij de industriële klanten en de regionale distributiebeheerders. In het verleden deed Electrabel dat voor elektriciteit en Distrigas voor gas. Op vandaag zijn het respectievelijk Elia en Fluxys die daarvoor instaan en die daarmee op hun beurt ook een monopoliepositie bekleden.

Daarnaast zijn er nog de distributiesysteembeheerders (DSB’s) of intercommunales. Ook zij voeren verschillende taken uit. De belangrijkste zijn de omzetting van elektriciteit in laagspanning en van gas in lage druk en vervolgens de rechtstreekse bevoorrading van de huishoudens via een netwerk van kabels en leidingen. Binnen de zone waar ze actief zijn beschikken ze over een monopolie, ze zijn dus een van de bevoorrechte aanspreekpunten van de consument sinds de openstelling van de markt.

En last but not least zijn er de energieleveranciers. Ook zij staan permanent in contact met de eindklanten aangezien zij energie doorverkopen die ze hebben aangekocht bij producenten/importateurs, of die ze zelf hebben geproduceerd. Binnen het kader van deze commerciële activiteit bieden ze verschillende types contracten aan met elk een bepaalde duur en bepaalde prijzen voor elektriciteit en/of gas. Een ruime waaier aan aanbiedingen dus die te danken zijn aan de liberalisering en waardoor leveranciers met elkaar konden concurreren.

Om de markt te reguleren werden ook vier energieregulerende instellingen opgericht. De CREG is actief op federaal niveau terwijl de CWaPE, BRUGEL en de VREG respectievelijk bevoegd zijn voor het Waals, Brussels en Vlaams Gewest.

De voordelen van de vrijmaking voor de consument

De liberalisering van de markt, en vooral dan van de levering van gas en elektriciteit heeft tot een explosie van het aantal leveranciers en aanbiedingen geleid. Ook al is de sector complex, toch heeft de consument alleen maar baat bij de herstructurering. Zo kan hij voortaan de leverancier kiezen die het best aan zijn criteria voldoet: vaste of variabele prijs, goedkoopste tarief in de markt, groene stroom, Greenpeace ranking … Zo ongeveer alles is mogelijk! Toch kan je als consument beter een energieprijsvergelijker gebruiken om snel en makkelijk de aanbiedingen te vinden die het best bij je behoeften aansluiten.

Om particulieren er bovendien toe aan te zetten naar een andere gas- of elektriciteitsleverancier over te stappen en zo van de concurrentie te profiteren, zijn de verbrekingsvergoedingen in 2012 afgeschaft. En dat is niet het enige goede nieuws want voortaan hoeft de klant niet langer een opzegbrief op te sturen. Het is immers de nieuwe leverancier die alle administratie met de vroegere leverancier regelt.

Conclusie

De liberalisering van de gas- en elektriciteitsmarkten biedt de consumenten een mooie kans om hun energiefacturen te verminderen. Weet dat onze energie-experts paraat staan om je het beste aanbod te helpen vinden.