De energiemix in België in 2021: waar komt onze elektriciteit vandaan?

We verbruiken met ons allen elektriciteit, maar weten we altijd hoe die geproduceerd wordt? Wat omvat de energiemix in België? En wat is het precies? Kan een verandering in de mix je elektriciteitsverbruik beïnvloeden? Wij gaan dieper op dit thema in om je te helpen het bos door de bomen te zien.

Overzicht:

• De energiemix in België in 2021: de balans volgens de energiestatistieken van Elia
  • Een stijging van kernenergie in de energiemix…
  • … en een lichte daling van hernieuwbare elektriciteit in de mix ondanks een verhoogde productie
  • Een daling van de productie van elektriciteit door gas
  • Een explosie van de export van elektriciteit
  • Hoe ziet de huidige energiemix er in België uit?
• Hoe zal de energiemix in België evolueren?
  • Kernenergie, een debat zonder einde?
  • De opkomst van offshore windenergie
• Hoe zit het met de consument?
  • Een invloed op de factuur dan?
  • Jij maakt het verschil
  • De keuze voor een groene leverancier: niet altijd vanzelfsprekend
• Conclusie: bouw mee aan de energietoekomst van België

Eerst en vooral is het belangrijk te begrijpen wat de energiemix is. Het is de verdeling van de verschillende energiebronnen die gebruikt worden om elektriciteit te produceren. Daarom hebben we het soms ook over de elektriciteitsmix.

Er zijn veel van die energiebronnen. Ze kunnen echter gemakkelijk in drie grote categorieën onderverdeeld worden:

• fossiele energie (gas);
• hernieuwbare energie (zonne-energie, windenergie, biomassa, waterkrachtenergie, enz.);
• en kernenergie (uranium en plutonium).

De energiemix in België in 2021: de balans volgens de energiestatistieken van Elia

In België overheerst kernenergie, gevolgd door gas, dan zonne-energie en tenslotte windenergie (onshore en offshore). Andere energiebronnen zijn van kleiner belang.

Elia, de beheerder van het transmissienet voor elektriciteit op ons grondgebied, publiceert elk jaar zijn statistieken over deze elektriciteitsbronnen en vergelijkt ze met die van het voorafgaande jaar.

Verschillende elementen vallen onmiddellijk op wanneer men de twee jaren vergelijkt:

• het aandeel van kernenergie is zichtbaar toegenomen;
• hernieuwbare energiebronnen, indien afzonderlijk vergeleken, zijn in opmars, met uitzondering van windturbines op land.

Een stijging van kernenergie in de energiemix…

In vergelijking met 2020 is het percentage van kernenergie in de energiemix van België met 47% toegenomen ten opzichte van 2020. Het voornaamste gevolg van deze toename is de daling van de energieproductie doorn gascentrales en de stijging van de export.

… en een lichte daling van hernieuwbare elektriciteit in de mix ondanks een verhoogde productie

Wind- en zonne-energie spelen steeds belangrijkere rol in ons elektriciteitsverbruik. Ondanks een kleine stijging van de productie t.o.v. 2020 is het totale aandeel elektriciteit die daaruit opgewekt werd echter licht gedaald in de energiemix. Concreet komt de gezamenlijke productie uit hernieuwbare energiebronnen (windenergie op zee en op land, zonne-energie en ook biogas) neer op 18,9% van de mix in België in 2021, terwijl dat in 2020 nog 21% bedroeg. Deze daling is hoofdzakelijk toe te schrijven aan de flinke stijging van kernproductie in het land. Men stelt overigens een toename van de productiecapaciteit van de onshore wind- en zonne-energie vast.

Laten we deze gegevens eens nader bekijken:

Een daling van de productie van elektriciteit door gas

Ten slotte lijkt ook het aandeel van uit gas opgewekte elektriciteit af te nemen, van 34,7% in 2020 tot 24,8% in 2021. Deze daling met 9,9% valt te verklaren door de grotere beschikbaarheid van kernenergie, die de vraag naar door gascentrales geproduceerde elektriciteit uiteraard verminderde. De historische stijging van de gasprijzen heeft ook een doorslaggevende rol gespeeld in de productie van elektriciteit uit deze energiebron.

Is er ook een soort ‘gasmix’?

België produceert helemaal geen aardgas. Dat betekent dat al het gas dat hier door de consumenten gebruikt wordt om te verwarmen of koken geïmporteerd moet worden uit het buitenland. En dankzij samenwerkingen met landen zoals Rusland, Noorwegen, Qatar en Nederland is de Belgische gasvoorziening gediversifieerd.

Toch bestaan er twee ‘soorten’ aardgas: arm gas en rijk gas. Deze laatste bevat meer stikstof en heeft een hogere calorische waarde, d.w.z. dat er hiermee meer energie vrijkomt bij het verbranden van één kubieke meter. Nederland, een van de bovenvermelde partners, levert arm gas, dat in afzonderlijke leidingen, en dus een afzonderlijk net dan dat voor rijk gas, moet worden getransporteerd.

De historische samenwerking met Nederland loopt echter ten einde omdat het land besloten heeft om de gaswinning uit het Groningenveld af te bouwen. Bijgevolg voeren de transmissienetbeheerder Fluxys en de verschillende DNBs de nodige werken uit om het laagcalorische net aan rijk gas aan te passen. Dit heeft natuurlijk ook een impact op de consumenten. Deze moeten hun gastoestellen laten controleren door erkende technici, die ze indien nodig kunnen afstellen. Als de gastoestellen niet geschikt zijn voor rijk gas, zullen de klanten deze helaas moeten vervangen.

Een explosie van de export van elektriciteit

In 2021 heeft België zich officieel opgewerkt van importeur tot exporteur van elektriciteit in de internationale handel, met een totale uitvoer van 21,7 TWh, tegenover 13,7 TWh in 2020, d.w.z. een verschil van 59%.

Dit valt met name te verklaren door de toename van de productiecapaciteit op basis van hernieuwbare energiebronnen, in combinatie met conventionele productiemiddelen. Deze overproductie levert dus een overschot aan elektriciteit op, dat naar onze buurlanden uitgevoerd kan worden.

Hoe ziet de huidige energiemix er in België uit?

Wil je de meest recente energiemix in België en in onze buurlanden kennen? Op de website ‘Electricity map’ kun je al deze gegevens raadplegen, evenals de koolstofemissies die het gevolg zijn van de productie van elektriciteit.

Hoe zal de energiemix in België evolueren?

De energiewereld staat in rep en roer. De kans is heel groot dat de huidige energiemix in België de komende jaren op zijn kop gezet zal worden. Ja, maar hoe dan? Dat is nog een groot vraagteken. Tussen de geplande kernuitstap in 2025, de verbintenis van Europa om tegen 2050 koolstofneutraal te worden en de milieu-eisen van ieder gewest door, staat nog niets in steen gebeiteld. In elk geval zou de klimaatdreiging logischerwijze moeten leiden tot een toename van het aandeel hernieuwbare energie. Maar zal het land echter ooit werkelijk alleen op wind- en zonne-energie kunnen draaien?

Kernenergie, een debat zonder einde?

Kernenergie brengt risico’s met zich mee die geen verdere uitleg behoeven: het probleem van het radioactieve afval, het risico van een rampzalig incident (zoals de geschiedenis bewezen heeft), de behandeling van afvalwater van de centrales, enz. Men zou dus kunnen denken dat België al lang een besluit over deze kwestie genomen heeft, aangezien de Belgische wetgeving voorziet in een geleidelijke afschaffing van kernenergie tegen 2025. In werkelijkheid is het allemaal nog iets ingewikkelder.

Zoals uit de energiemix blijkt, blijft het land sterk afhankelijk van deze energiebron. Als kernenergie afgeschaft wordt, zal er een alternatieve bron nodig zijn om het elektriciteitsverbruik van het land te dekken. Een van de oplossingen die vakk beschouwd worden, is de bouw van extra gascentrales. Het probleem is dat deze gascentrales een aanzienlijke hoeveelheid CO₂ uitstoten, wat niet het geval is bij kerncentrales. Als België zijn milieudoelstellingen wil bereiken, zou dit dan ook niet de beste optie zijn. Blijft over: de mogelijkheid om elektriciteit uit de buurlanden in te voeren. Maar ook hier zou dit het grote nadeel hebben dat de kosten van de elektriciteitstransmissie sterk zouden stijgen.

Het lijkt erop dat er geen ideale oplossing is, en dat we voor ‘het minste kwaad’ zullen moeten kiezen. Er is nu nog maar de vraag welke het zal worden … Tenzij hernieuwbare technologieën soelaas brengen?

De opkomst van offshore windenergie

Waait er een goede voorbode uit de Noordzee? In elk geval neemt de belangstelling van België voor offshore windenergie toe. De projecten schieten overal als paddenstoelen uit de grond, of ze nu geleid worden door burgercoöperaties of gevestigde instellingen. Het ziet ernaar uit dat deze reusachtige wieken een mooie toekomst hebben aan de Belgische kust, en de energietransitie versterken.

De vraag is nu hoe de productie geoptimaliseerd kan worden. Windturbines, zowel onshore als offshore, zijn afhankelijk van een willekeurige factor, namelijk het weer. Als het windstil is, produceren ze te weinig, en als het harder waait, produceren ze te veel. Dit verschijnsel is niet per se erg gunstig, want elektriciteit is nog steeds moeilijk op te slaan. Toch komen er langzamerhand oplossingen, zoals het project voor een groene waterstoffabriek van Colruyt, die met haar filiaal DATS24 biogas en elektriciteit uit windturbines op land en zee al aanbiedt.

Maar zal dit uiteindelijk leiden tot een 100% groene energiemix in België? In het ideale geval zou dat moeten kunnen. In werkelijkheid lijken de middelen nog zeer beperkt te zijn. Sommigen zeggen dat België niet over de middelen beschikt om uitsluitend op hernieuwbare energiebronnen te draaien (niet voldoende zonneschijn voor zonne-energie, wind te willekeurig voor windenergie, geografisch niet geschikt voor hydro-elektriciteit, enz.) Toch lijkt het onvermijdelijk dat hernieuwbare energiebronnen in de komende jaren aan belang zullen winnen, of zelfs dat ze de meerderheid zullen gaan uitmaken in de Belgische energiemix.

Hoe zit het met de consument?

De samenstelling van de energiemix heeft maar weinig rechtstreekse invloed op de consumenten. Vermits alle productiebronnen hun elektriciteit via hetzelfde transmissie- en distributienet vervoeren, is de elektriciteit die je thuis verbruikt in de praktijk altijd een combinatie van de verschillende typen energie en kan ze niet gesorteerd worden op basis van hoe ze geproduceerd werd (uit kern of herkernieuwbare bronnen bv.)

Een invloed op de factuur dan?

Hoewel de elektriciteitsproductie van het land in het algemeen laag is in vergelijking met de vraag, zou het je eindfactuur wél kunnen doen stijgen. De impact zal doorgaans miniem zijn, aangezien de energiekost op zich slechts een deel is van de prijs die je uiteindelijk betaalt.

Let wel op extreme gevallen waarin sommige elektriciteitscentrales noodgedwongen enkele maanden stilgelegd moeten worden en waarin een elektriciteitstekort dreigt voor het land. Als dat zou gebeuren, zou de eindfactuur wel eens onderhevig kunnen zijn aan sterke prijsstijgingen.

Jij maakt het verschil

Hoewel de energiemix van België tot slot weinig impact heeft op de burgers, kunnen zij er tenslotte wel degelijk een invloed op uitoefenen. Bijvoorbeeld door zonnepanelen te laten installeren of voor een groene leverancier te kiezen.

Door duidelijk te laten zien dat ze elektriciteit uit hernieuwbare bronnen willen verbruiken, zullen de consumenten de energieproducenten dwingen om op deze tendens in te spelen. Deze zullen dus meer initiatieven in die richting op poten moeten zetten. Dit zou bepaalde barrières of terughoudendheid om te investeren in de productie van groene stroom kunnen wegwerken.

>> Wil je zonnepanelen laten installeren? Overweeg groepsaankopen!

De keuze voor een groene leverancier: niet altijd vanzelfsprekend

Elektriciteitsleveranciers hebben niet altijd de controle over hoe de elektriciteit opgewekt wordt, behalve dan degenen die zowel producent als leverancier zijn, zoals ENGIE of Luminus. Veel leveranciers stellen dan ook hun eigen energiemix samen door hun elektriciteit bij verschillende producenten aan te kopen, al naargelang hun noden en strategie. Deze mix kan dus sterk variëren van leverancier tot leverancier. Zij stellen deze vervolgens aan hun klanten voor in de vorm van verschillende aanbiedingen.

Hier moet je aandachtig zijn om volledig hernieuwbare energie te kunnen verbruiken. Sommige leveranciers stellen je namelijk ‘100% groen’ aanbiedingen voor dankzij ‘Garanties van oorsprong’ (GO). Maar eigenlijk betekenen die labels eenvoudigweg dat een deel van de geleverde elektriciteit uit een hernieuwbare bron komt. Ze garanderen niet dat al je elektriciteit wel degelijk groen is. Haalt je leverancier zijn energie vooral uit fossiele bronnen of kernenergie, dan kan dat sowieso moeilijk het geval zijn. Je kunt de energiemix van je leverancier altijd raadplegen op je factuur.

Toch zijn niet alle leveranciers ‘grijs’. Er zijn er zelfs veel die hoofdzakelijk of zelfs uitsluitend groene stroom aanbieden. Dat is bijvoorbeeld het geval voor groene coöperaties (zoals Cociter en Aeco, die onlangs stopte als leverancier) of Eneco, die enorm investeert in windenergie.

>> Lees ook: Wie zijn de alternatieve energieleveranciers en hoe veranderen ze de markt?

Conclusie: bouw mee aan de energietoekomst van België

De toekomstige energiemix in België moet er wel anders uitzien dan die van nu, en we staan duidelijk op een historisch keerpunt van de energie-industrie zoals we die kennen. Kernenergie, ondanks haar voordelen, laat te wensen over op het gebied van veiligheid. Voor fossiele energie is er geen plaats meer in de huidige klimaatcontext. En hernieuwbare energie staat nog in haar kinderschoenen.

Maar toch het energielandschap aan het veranderen. Langzaam maar zeker. Misschien is dit wel het moment om zelf ook een nieuwe keuze te maken? Je kan bijvoorbeeld beginnen door een deel van je elektriciteit zelf op te wekken met zonnepanelen of door gewoon naar een groenere leverancier over te stappen.

Om te voorkomen dat je hier financieel je broek aan scheurt, kan je gebruikmaken van onze prijsvergelijker, die het aandeel hernieuwbare energie opneemt in je zoekcriteria. Je houdt van persoonlijker contact? Aarzel dan niet om contact op te nemen met ons om jouw specifieke situatie te bespreken op info@energie-vergelijker.be.