Energiearmoede in België: ook bij jou?

Elke winter is het hetzelfde verhaal. Wanneer de temperaturen stilaan dalen, stijgt de ongerustheid. Waarover? De energiefactuur van dit seizoen. Elke winter dreigen immers meer dan één op de vijf gezinnen in energiearmoede te vallen. Over welke gezinnen gaat het? Wat zijn de risico’s? Welke oplossingen bestaan er? En wat met de winterstop? Een overzicht van de situatie in België.

Inhoud:

• Wie wordt getroffen door energiearmoede?
• Een steeds krapper budget
  • Onvoldoende inkomen
  • Voortdurend stijgende huisvestingskosten
  • Slechte isolatie
  • De energieprijs
• Wat zijn de gevolgen voor wie niet betaalt?
  • Hoe zit het met de winterstop voor de levering van energie in België?
• Mogelijke overheidssteun
• Welke oplossingen kan u zelf toepassen?
  • 1. Goed isoleren: een noodzakelijke basis
  • 2. Vergelijk en blijf vergelijken

“De onmogelijkheid voor een gezin om – in zijn woning – toegang te krijgen tot de energie die het nodig heeft, tegen een betaalbare prijs ten opzichte van zijn inkomen.“

Die definitie geeft het Forum Bruxellois de Lutte Contre la Pauvreté (Brussels Forum voor de Strijd tegen Armoede) aan energiearmoede. Met andere woorden: een gezin wordt getroffen door energiearmoede wanneer het door de betaling van zijn verwarmings- of elektriciteitsfactuur in financiële moeilijkheden komt. Ook wie geen budgetmeter heeft of te maken krijgt met stroompannes, kan dus in energiearmoede leven.

Hoewel de winters de laatste jaren zachter zijn, brengt deze problematiek nog heel wat Belgische gezinnen in een lastige situatie. Volgens de laatste cijfers die werden gepubliceerd door de Koning Boudewijnstichting zou het in 2019 om 20,7% van de gezinnen gaan.

Dat cijfer ligt bovendien nog een stuk hoger als we afzonderlijk naar Wallonië en het Brussels Gewest kijken (respectievelijk 28,3% en 27,6%). Vlaamse gezinnen hebben het dan weer wat beter (15,1%).

Er bestaan verschillende initiatieven met als doel deze cijfers onder controle te krijgen, maar het lijkt erop dat die lang niet volstaan. Om de mogelijke oplossingen beter af te bakenen, trachten we daarom eerst tot de kern van het probleem te komen.

Wie wordt getroffen door energiearmoede?

De Koning Boudewijnstichting publiceert in ons land elk jaar een Barometer van de Energiearmoede. Die Barometer laat ons heel nauwkeurig zien hoe de situatie in België evolueert. De methodologie van de Stichting is gebaseerd op drie vormen van energiearmoede:

• De gemeten energiearmoede treft de gezinnen bij wie de energiefactuur meer dan 11,8% van hun beschikbare inkomen opslokt, dat is dubbel zo veel als bij een doorsnee gezin (5,9%).
• Daarnaast is er de verborgen energiearmoede bij gezinnen die zodanig op hun verbruik beknibbelen dat hun verbruik abnormaal laag wordt. Deze vorm van energiearmoede kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van de gezinsleden.
• Tot slot is er nog de subjectieve energiearmoede: deze vorm van armoede treft de personen die zelf van mening zijn dat ze over onvoldoende financiële middelen beschikken om hun woning te verwarmen.

Dit onderscheid geeft ons een beter inzicht in de verschillende gevallen waarin een persoon in moeilijkheden zich kan bevinden ten opzichte van zijn energieverbruik. Bovendien toont de laatste Barometer (die werd gepubliceerd in maart 2021) aan dat de volgende bevolkingsgroepen vaker getroffen worden door energiearmoede:

• Mensen met een armoederisico;
• Alleenstaanden (voornamelijk vrouwen en/of ouderen);
• Eenoudergezinnen (voornamelijk moeders met kind(eren)).

De CREG trekt in een rapport uit december 2019 gelijkaardige conclusies, al is hun steekproef kleiner. Een trieste vaststelling is dat het probleem voornamelijk voorkomt bij mensen die zich al in een moeilijke sociale situatie bevinden.

Een steeds krapper budget

Laten we nu even bekijken welke oorzaken kunnen leiden tot energiearmoede. Die oorzaken zijn in werkelijkheid erg complex en gevarieerd, maar hangen vooral nauw samen met de persoonlijke situatie van ieder betrokken gezin. De volgende factoren komen echter regelmatig opnieuw naar boven:

• Onvoldoende inkomen

Het is geen toeval dat mensen met een armoederisico in het bijzonder worden getroffen door dit fenomeen. Een laag beschikbaar inkomen veroorzaakt noodgedwongen betaalmoeilijkheden, niet alleen voor de energiefactuur maar ook voor alle andere dagelijkse uitgaven.

• Voortdurend stijgende huisvestingskosten

De stijging van de huisprijzen maakt dat woonkosten een steeds grotere hap nemen uit het gezinsbudget, en dat voor alle klassen van de samenleving. Niet alleen koopwoningen, ook huren is tegenwoordig bijna 20% duurder dan 10 jaar geleden. Op die manier komen gezinnen vaak in een oncomfortabele financiële situatie terecht zodra ze hun huur hebben betaald. Gevolg: deze gezinnen hebben moeite om hun energiefactuur te betalen of gaan hun woning uit eigen beweging niet meer verwarmen.

• Slechte isolatie

Een hoge verwarmingsfactuur komt in veel gevallen door een slecht geïsoleerde woning. Heel wat gezinnen zouden dan ook uit de energiearmoede kunnen geraken door de nodige isolatiewerken uit te voeren.

>> Vraag een offerte aan voor isolatiewerkzaamheden

• De energieprijs

Alle bovengenoemde oorzaken zijn afhankelijk van één basisprobleem: de energieprijs. In België kosten verwarming en verlichting een niet te verwaarlozen som geld. Hoewel consumenten soms kunnen profiteren van een prijsdaling op de energiemarkten, is dat niet altijd voldoende om hun verwarmings- en elektriciteitsfactuur significant te doen dalen. De situatie is nog slechter voor wie zich met elektriciteit verwarmt. Zich verwarmen met elektriciteit is een pak duurder dan zich verwarmen met gas, mazout of hout (briketten of pellets)

Wat zijn de gevolgen voor wie niet betaalt?

In een aantal situaties mag uw netbeheerder beslissen uw stroom of aardgas af te sluiten.

In sommige gevallen kan de netbeheerder de levering van elektriciteit en gas afsluiten.

Energiearmoede kan betekenen dat u uw energiefactuur gewoon niet meer kunt betalen. Maar wat gebeurt er als u in die situatie komt? Welke risico’s loopt u? Tijdens de koudste maanden van het jaar beschermt de winterstop u in zekere mate tegen zo’n hachelijke situatie. In principe mag uw huisbaas u tijdens de winterstop niet uit uw woning zetten als u uw huur niet betaalt of mogen uw voorzieningen (elektriciteit, gas, water) niet worden afgesloten als u uw facturen niet betaalt. In principe dus. In Frankrijk bijvoorbeeld zijn er immers weinig beperkingen op de winterstop. In België ligt dat anders. Enerzijds is het verbod op uitzetting alleen maar van toepassing als u in een sociale woning woont. Voor de energiecontracten gaat elk gewest dan weer op zijn eigen manier met de situatie om.

Hoe zit het met de winterstop voor de levering van energie in België?

• In Vlaanderen is de winterstop van toepassing tussen 1 december en 1 maart. In die periode kunnen uw stroom en gas dus in geen geval afgesloten worden. Weigert uw energieleverancier u nog stroom en gas te leveren, dan zal netbeheerder Fluvius u van energie voorzien. Betaalt u ook de facturen van Fluvius niet, dan zullen zij bij u een budgetmeter plaatsen waar u op voorhand een benodigd bedrag volgens uw behoeften op laadt. Hebt u al een digitale meter, dan zullen zij bij u de budgetfunctie activeren. De budgetmeter kan ook weer verwijderd of gedeactiveerd worden eenmaal je financiële situatie verbeterd is.
• In Brussel bent u beschermd van 1 oktober tot 31 maart. Wat er ook gebeurt, verwijderd of gedeactiveerd. Sibelga, de DNB van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, is verplicht om energie te leveren tijdens die periode. Die periode kan bovendien worden verlengd tot na 31 maart bij een strenge winter.
• In Wallonië loopt de winterstop van 1 november tot 15 maart. Betaalt u uw facturen niet tijdens die periode? Dan kan uw DNB u net als in Vlaanderen een budgetmeter opleggen. U bent niet verplicht om zo’n meter te installeren, maar die beslissing neemt u op eigen risico. Uw leverancier kan immers vragen om uw gas- of elektriciteitstoevoer af te sluiten als u weigert. Er zijn uiteraard een reeks uitzonderingen als u beschermde klant bent. Dat statuut geeft u het recht om bij uw OCMW na te vragen of u een ingebrekestelling kan ontvangen van uw gas- of elektriciteitsleverancier.

Mogelijke overheidssteun

Hebt u moeite om uw energiefacturen te betalen? Weet dan dat u zich op verschillende manieren kunt laten begeleiden door het OCMW in uw buurt. We hadden het al eerder over het statuut van beschermde klant. Naast dat statuut is er ook het Gas- en elektriciteitsfonds. Het gaat om materiële steun om u te helpen een beter inzicht te krijgen in uw energiebehoeften. Zo wordt u bijvoorbeeld geholpen bij de aankoop van minder energieverslindende toestellen of bij de uitvoering van kleine renovatiewerken.

De OCMW’s en de Koning Boudewijnstichting trokken evenwel aan de alarmbel in oktober 2019. Beide instanties vonden immers dat een herfinanciering van het Fonds dringend nodig was om de acties zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Alexandre Viviers, manager bij een Brussels adviesbureau, verklaarde zelfs dat het Gas- en elektriciteitsfonds 30 miljoen euro per jaar te kort heeft om zijn opdrachten correct te kunnen vervullen.

Wanneer u met energiearmoede te maken krijgt, is elke hulp welkom, hoe klein ook. Denkt u dat u zich in die situatie bevindt? Neem dan zeker zo snel mogelijk contact op met uw OCMW.

Welke oplossingen kan u zelf toepassen?

Weest gerust zelf proactief en neem initiatieven om uw energie-uitgaven te beperken. Er bestaan ontelbare manieren om uw verwarmings– en elektriciteitsfactuur te verlagen. Onthoud daarom vooral deze twee zaken: controleer of uw woning goed geïsoleerd is en vergelijk regelmatig de energieprijzen. Met deze twee elementen in het achterhoofd, kan u al heel wat besparen op uw energiefactuur.

1. Goed isoleren: een noodzakelijke basis

Heel wat gevallen van energiearmoede zijn te wijten aan een slechte isolatie. Het is dus absoluut essentieel dat u uw woning hierop nakijkt. Hebt u dubbel glas? Zijn uw dak en muren goed geïsoleerd? Is het antwoord neen? Dan raden we u aan om zo snel mogelijk de nodige renovatiewerken uit te voeren of uw eigenaar op de hoogte te brengen. Dat kost inderdaad wat geld, maar de besparingen op de toekomstige facturen voor uw verwarming zijn dan zeker de moeite waard. Vergeet bovendien niet dat u aanspraak kunt maken op premies voor uw werkzaamheden. Volstaan die premies niet? Dan kan u een aanvraag indienen om hulp te krijgen van het Gas- en elektriciteitsfonds, zoals eerder al vermeld. Tot slot bestaan er ook systemen voor groepsaankopen waarmee u uw isolatiewerken tegen een voordelige prijs kunt laten uitvoeren.

>> Filmpje: Wat is een groepsaankoop?

2. Vergelijk en blijf vergelijken

We kunnen het niet genoeg herhalen: het is cruciaal om uw energiecontracten regelmatig te vergelijken. Zeker als u moeite hebt om uw facturen te betalen. Misschien hebt u een achterhaald en duur contract op dit moment? Kijk het zeker na. Door van leverancier te veranderen, kan u misschien honderden euro’s besparen op uw jaarlijkse uitgaven voor gas en elektriciteit. Informeer ook naar de voordelen van een contract met een vast tarief en die van een contract met een variabel tarief. Welk tarief past het best bij u?

Kortom, wij raden alle consumenten sterk aan om minstens eenmaal per jaar na te gaan of ze profiteren van de beste prijzen waar ze ook recht op hebben. Dat is alvast een eerst stap om te vermijden dat u in de energiearmoede belandt of om eruit te geraken.

Nog vragen? Wij begeleiden u graag. Neem dus gerust contact op met onze adviseurs op het nummer 0800 37 369. Zij zoeken samen met u naar het energiecontract dat het best bij u past.