Black-out en afschakelplan: verschillende stroomonderbrekingen

In de winter hebben de media het al eens over dreigende stroomonderbrekingen. In dit artikel leggen we je haarfijn uit wat een black-out en een afschakelplan precies zijn!

Wanneer het vriest, stoken gezinnen meer om hun woning warm te houden. Ze zullen dus meer gas, mazout, pellets of hout verbruiken, maar ook elektriciteit voor elektrische verwarmingstoestellen.

In 2014, toen er een grote elektriciteitsschaaste was in België, was het ‘afschakelplan‘ of de ‘strategische reserve’ aan elektriciteit als oplossing voor de dreigende stroomtekorten een vaak besproken onderwerp in de media. Anno 2024 is het niet langer een hot topic, maar het afschakelplan bestaat nog steeds en kan in geval van nood geactiveerd worden.

In dit artikel zoomen we in op de mogelijke oplossingen in geval van een koudegolf. Hoe werken deze oplossingen en wanneer beslist de regering om zo’n plan in werking te stellen? Wat is een black-out? En is er in België voldoende stroomproductie om aan de energievraag te voldoen?

Elektriciteitsproductie en -bevoorrading in België en Europa

Het hele jaar door produceren bijna alle Europese landen stroom. De Scandinavische landen bijvoorbeeld gebruiken vooral waterkracht- en windenergie om elektriciteit te produceren. Andere landen zoals België zetten daarvoor hoofdzakelijk kernenergie in. Maar ongeacht de productiemethode, in alle gevallen kan soms schaarste optreden. Is er weinig wind, dan draaien de windmolens trager of helemaal niet. Kerncentrales krijgen regelmatig een onderhoudsbeurt en worden dan stilgelegd, waardoor ze geen energie produceren.

De elektriciteitsproductie in België (in 2023) is als volgt verdeeld:

Kernenergie: ca. 52,5%
Aardgas: ca. 24,8%
Windenergie: ca. 11,6%
Zonne-energie: ca. 5,1%
Biogas: ca. 2,2%
Overige: ca. 3,8%

Buiten de winterperiodes zijn er doorgaans geen problemen met de stroombevoorrading. Elk land beschikt over een voldoende groot energiepark om zijn burgers genoeg stroom te kunnen leveren. En mocht een land om een bepaalde reden onvoldoende elektriciteit voor z’n inwoners produceren, dan kan het nog altijd de ontbrekende hoeveelheid uit de buurlanden invoeren. Zo komt de permanente stroomvoorziening van de volledige bevolking nooit in het gedrang.

Een aantal landen produceert te veel stroom, waardoor ze een deel ervan kunnen uitvoeren. Deze in- en uitvoer van elektriciteit zijn overigens het hele jaar door constant. Je kan deze bewegingen ook rechtstreeks volgen op Electricity Map. Op deze onlinekaart kom je te weten waar de stroom vandaan komt en hoe hoog de CO₂-uitstoot was om die te produceren.

De problemen beginnen wanneer het kwik zakt. De eerste logische reflex is dan uiteraard om iets meer elektriciteit in te voeren vanuit de buurlanden Frankrijk of Nederland. Het weer stopt echter niet aan de grenzen en koudegolven blijven dan ook niet beperkt tot België alleen. Doorgaans worden ook de buurlanden door de koude getroffen en hebben ook zij meer stroom nodig (vooral Frankrijk). Elk land heeft dan de neiging zich af te sluiten en zoveel mogelijk binnenlands geproduceerde energie te behouden.

Stel dat een land toch elektriciteit uitvoert wanneer het aanbod gering en de vraag hoog is, kan het die stroom tegen een hoge prijs doorverkopen. Neem nu bijvoorbeeld België en Frankrijk. Beide landen moeten grote hoeveelheden stroom invoeren en dit vooral tijdens gebruikspieken zoals tussen 8 en 10 uur ‘s ochtends en rond 7 uur ‘s avonds. Om te anticiperen op het hogere verbruik tijdens koudegolven, kopen België en Frankrijk een deel van de stroom in Nederland aan.

Welke energieleverancier past het beste bij jou? Maak een vergelijking om het antwoord te vinden!

Beschikbaarheid van stroom: hoe treedt er schaarste op?

Vooraleer we daar dieper op ingaan, moet je weten dat de beschikbaarheid van elektriciteit in België grotendeels afhankelijk is van de beschikbaarheid van diezelfde energie in de andere landen van de Europese Unie, en vooral dan in Frankrijk.

Het eventuele stroomtekort in België is het gevolg van een aantal onderling verschillende maar toch met elkaar verbonden factoren.

Temperatuur: belangrijk element bij een hogere vraag naar elektriciteit in België en in de buurlanden. Een deel van de bevolking verwarmt haar woning nog altijd op elektriciteit (accumulatieverwarming, meestal gekoppeld aan een exclusief nachtmeter). Ook al is dit in België veel minder het geval dan bij onze zuiderburen (toen Frankrijk op vlak van energie zelfbedruipend wou zijn, werd de aanschaf van elektrische convectoren er fel aangemoedigd), toch is het een aspect dat ook voor ons gevolgen heeft, vooral dan op vlak van invoer. In Frankrijk is het namelijk zo dat een daling van de temperatuur met 1° goed is voor een stijging van het verbruik met 2.500 MWh, of zo’n 2,5 kernreactoren!
Productiecapaciteit: de stroomproductie in België draait niet altijd op volle toeren. Sommige productie-eenheden, zoals Tihange 1, worden soms stilgelegd voor revisie of omwille van technische problemen. Bepaalde aardgascentrales, zoals die van Seraing en Vilvoorde, worden wegens een te laag rendement niet gebruikt. Deze eenheden worden wel onderhouden en zijn operationeel, om in het kader van de strategische reserve te kunnen worden ingeschakeld. De productie van windenergie is dan weer sterk afhankelijk van de weersomstandigheden.
Afhankelijkheid van de buurlanden voor de invoer van elektriciteit: dit kan erg variëren. In 2015 werd 21,03 TWh stroom ingevoerd, goed voor zo’n 25% van het totale nettoverbruik aan stroom in ons land. In 2016 daalde de netto-invoer met 71% nadat de productie opnieuw het normale niveau had bereikt. In 2023 importeerde België ongeveer 2,8 TWh stroom vanuit het buitenland.

De stroominvoercapaciteit van België met Nederland bedraagt 3.500 MW. Het gaat hier om de invoercapaciteit tijdens een normale periode. Tijdens een koudegolf moeten we deze invoercapaciteit delen met Frankrijk. Dan stijgt ook het risico op stroomschaarste en de invoermogelijkheden van België voldoen niet altijd aan het totale elektriciteitsverbruik.

Verhuis op de planning of net achter de rug? Wij helpen je om je energiecontract te regelen!

Op Energie-Vergelijker.be vind je in slechts 5 minuten het voordeligste aanbod voor elektriciteit en gas.

Mogelijke oplossingen om stroomschaarste te vermijden

Om de elektriciteitsvoorziening in België te garanderen, bestaan er verschillende strategieën. Hieronder vind je een overzicht, met om te beginnen de strategieën die het eerst worden toegepast en afsluitend de strategie die in allerlaatste instantie wordt toegepast, wanneer alle andere oplossingen uitgeput zijn:

De productievolumes verhogen: o.a. via de productie-eenheden die niet automatisch op 100% draaien.
Operationele reserves activeren: bepaalde voorraden aanspreken door snelle aardgaseenheden op te starten.
Importcapaciteit verhogen: vooral uit Nederland. De stroominvoercapaciteit vanuit Nederland bedraagt in een normale periode 3.500 MW.
Strategische reserve activeren: dit systeem helpt om eventuele bevoorradingstekorten op korte termijn op te vangen. Wanneer deze voorraad wordt aangesproken, wordt een aantal elektrische centrales (o.a. op aardgas) opnieuw opgestart. België beschikt dankzij de aardgascentrales van Vilvoorde en Seraing over een strategische reserve van 750 MW. Er bestaat ook zoiets als de afschakelbare belasting. Dit is industriële belasting die desgevallend kan worden uitgeschakeld.
Het stroomverbruik beperken: aan burgers kan worden gevraagd hun elektriciteitsverbruik te beperken, met name tijdens de piekuren (tussen 8 en 10 uur ‘s ochtends en rond 7 uur ‘s avonds).
Het afschakelplan activeren: het afschakelplan is de laatste reddingsboei om een “black-out” te vermijden. Een “black-out” is een algemene panne in de stroombevoorrading van het land door een ernstige verstoring van het evenwicht tussen de elektriciteitsproductie en het verbruik. In geval van schaarste neemt de minister voor Energie de beslissing om dit plan te activeren. Elia voert dit dan uit door een aantal hoogspanningsposten, verdeeld volgens “schijven”, uit te schakelen. In geval van activering van dit plan wordt de getroffen bevolking de dag voordien verwittigd. Momenteel zijn er acht afschakelschijven die op de kaarten van de FOD Economie zijn weergegeven.

Profiteer van promoties en kortingen!

Vergelijk alle gas- en elektriciteitsprijzen op Energie-Vergelijker.be en verander snel en gratis van leverancier.

Stroomprijs in functie van vraag en aanbod

Net zoals bij alles wat in onze maatschappij te koop wordt aangeboden, geldt ook voor elektriciteit de wet van vraag en aanbod. Bij een identieke vraag zal, naarmate het aanbod stijgt, de stroomprijs dalen. Wanneer de vraag daarentegen stijgt en haast even hoog is als het aanbod, of het aanbod overstijgt, schieten de prijzen de lucht in.

Met de daling van de temperatuur tijdens de wintermaanden stijgt de vraag enorm, en bovendien veel sneller dan het aanbod, waardoor het evenwicht verstoord raakt. In zo’n situatie gaan de prijzen stijgen.

Omdat het om moeilijk voorspelbare stijgingen gaat, zien de stroomleveranciers zich genoodzaakt deze prijsstijgingen te verhalen op bepaalde van hun klanten. Wie voor een vast stroomcontract heeft gekozen, is tegen dat soort prijsstijgingen beschermd. Klanten die voor een variabel tarief kozen, zijn dan de dupe van de prijsschommelingen van energie op de groothandelsmarkt.

Hoe vermijd je een stijging van je factuur?

Als consument kan je in één van de twee volgende situaties zitten:

Klant met een vast contract : in dat geval is de klant tijdens de volledige looptijd van zijn energiecontract (1, 2, 3 of zelfs 5 jaar) op zijn gemak. Stel dat je leverancier zijn elektriciteit op de groothandelsmarkt tegen exorbitant hoge prijzen aankoopt, dan mag hij die niet doorrekenen op jouw contract aangezien je voor een vast contract hebt gekozen.
Klant met een variabel contract : deze situatie is riskanter voor de consument. Wanneer de prijzen stijgen, dan rekent de leverancier die uiteraard door op de variabele contracten van zijn klanten.

Val je binnen deze tweede categorie, dan zal je de prijsschommelingen sterk voelen. Het kan best zijn dat je tarieven fors de hoogte ingaan wanneer je leverancier je elektriciteit tegen zeer hoge prijzen aankoopt. Met als resultaat, een gepeperde elektriciteitsfactuur.

Neem contact op met een adviseur

Wat te onthouden?

Het hele jaar door doorkruist elektriciteit Europa. België is voor een aanzienlijk deel van de stroomvoorziening aangewezen op de buurlanden, waardoor het dus grotendeels afhankelijk is van andere landen. En dan vooral wanneer het Belgische elektriciteitspark niet op volle toeren draait, of tijdens koudere periodes. Om elektriciteitsschaarste te vermijden, heeft België diverse strategieën ontwikkeld om de stroomvoorziening van de burgers te blijven garanderen. Het afschakelplan, dat Elia zou verplichten de stroom in België per schijf en per sector af te sluiten, is nog nooit geactiveerd en mocht dat ooit het geval zijn, dan enkel in uiterste noodsituaties. De burgers kunnen wat dat betreft dus op beide oren slapen.

Het factuurbedrag van consumenten die een variabel stroomcontract hebben afgesloten, stijgt evenwel in functie van de prijzen op de groothandelsmarkten. Het is dus essentieel na te gaan welk soort contract je hebt en je contract ook te vergelijken, om zeker te zijn dat je het meest voordelige contract hebt afgesloten.

Bronnen